जाडोको बेला होस या तर्सेको बेला हाम्रो शरीरको छालामा ससाना विमिरा देखिन्छ जसलाई हामीले काँडा उठेको भन्छौ । यस्तो काँडा किन उठ्ने गर्छ ? त्यो भने कमैलाई थाह होला । शरीरमा ‘काँडा उठ्ने’ ( goosebumps ) अवस्था धेरैलाई कहिलेकाहीँ अचानक हुन्छ - जस्तै डर लाग्दा, चिसो हुँदा, वा भावनात्मक क्षणमा। यसको वैज्ञानिक कारण शरीरको स्वाभाविक प्रतिक्रिया हो।
कारणहरू
१. चिसो तापक्रम
जब शरीरले चिसो महसुस गर्छ, छालामुनि रहेका साना मांसपेशी (arrector pili muscles) सङ्कुचित हुन्छन्। त्यसले कपाल ठाडो बनाउँछ र छालामा स–साना गोटा (काँडा) उठ्छन्। यो शरीरले ताप कायम राख्ने प्रयास हो।
२. डर, तनाव वा भावनात्मक प्रतिक्रिया
डर, उत्साह, भावना, वा आश्चर्य हुँदा शरीरले एड्रिनालिन (adrenaline) नामक हर्मोन स्राव गर्छ। यसले पनि ती साना मांसपेशीलाई सक्रिय बनाउँछ र काँडा उठ्ने प्रतिक्रिया देखिन्छ।
३. भावनात्मक क्षण (emotional goosebumps)
कुनै गीत सुन्दा, पुरानो सम्झना आउँदा, वा गहिरो भावना जाग्दा पनि काँडा उठ्न सक्छ। यो मस्तिष्कको लिम्बिक सिस्टम सक्रिय हुँदा हुने प्राकृतिक प्रतिक्रिया हो।
४. तापक्रमको अचानक परिवर्तन
तातो ठाउँबाट चिसोमा जाँदा वा हावा लाग्दा पनि छालाले तुरुन्त प्रतिक्रिया जनाउँछ - काँडा उठ्छ।
५. स्वास्थ्य सम्बन्धी कारण (कम देखिने तर सम्भव कारणहरू)
यदि बारम्बार वा अनियमित रूपमा काँडा उठ्ने, सुइँ सुइँ हुने, चिलाउने वा जिरिङ्ग हुने अनुभव हुन्छ भने
- नसा सम्बन्धी समस्या (nerve disorder)
- थाइराइड असन्तुलन
- चिन्ता वा प्यानिक अट्याक
जस्ता अवस्थाको लक्षण पनि हुन सक्छ।
६. औषधि वा शरीरको प्रतिक्रिया
केही औषधि वा हर्मोनल परिवर्तनका कारण शरीरमा असामान्य सिहरन र काँडा उठ्ने हुन सक्छ।
सामान्य अवस्थामा काँडा उठ्नु प्राकृतिक प्रक्रिया हो, डर, चिसो वा भावनात्मक प्रतिक्रियाको हिस्सा मात्र हो। तर, लगातार, कारण नबुझिने, वा अन्य लक्षण (जस्तै जिरिङ्ग, सुन्निनु, टाउको दुख्नु) देखिएमा चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ।
